**Mikotoksinlər**

Küflər, qidaların yetişdirilməsi və saxlanılması zamanı yaranır. Hər biri olmasa da, bəziləri insanlar və ya heyvanlar tərəfindən istehlak edildikdə xəstəliklərə səbəb olan zəhərli maddələr istehsal edirlər. Bu maddələr mikotoksinlər adlanır. Qidalarda küflərin inkişafının qarşısını almaq çətindir, lakin onların miqdarı qida emalı və saxlanılması zamanı gigiyenik şəraitin təmin edilməsi ilə minimuma endirilə bilər.

Mikotoksinlər, küflü və toksinli qidaların istehlakı ilə əlaqədar olaraq insanlarda qaraciyər, böyrək kimi orqanlarda toplanır və toksinli yemlərin istehlakı ilə südə keçir. Mikotoksinlər yalnız kommersiya problemi kimi deyil, həm də sağlamlığı təhdid edən ciddi bir təhlükə kimi görülməlidir.

Sağlamlıq və qidalanma baxımından dəyərli bir çox kənd təsərrüfatı məhsulu eyni zamanda mikotoksin baxımından risk daşıyır. Bunlar arasında fındıq, antep fıstığı, quru əncir, qara zeytun, qırmızı toz və pul bibər kimi ixrac məhsullarının yanında taxıl, süd və məhsulları kimi yüksək miqdarda istehlak edilən əsas qida maddələri də var. Bu məhsulların bir qismində mikotoksinlər təbii olaraq yaranır, lakin bir çox məhsulda isə yığım, qurudulma, nəql, emal və saxlanma zamanı edilən səhv tətbiqlər səbəbindən əmələ gəlir.

Mikotoksinlər, Aspergillus, Penicillium və Fusarium kimi müxtəlif küf növləri tərəfindən istehsal olunur.

- **Aflatoksin**: Qaraciyərə zərərli təsir göstərir.
- **Okratoksin-A**: Böyrəklərə zərərli təsir göstərir.

**Aflatoksinlər**

Aflatoksinlər qida və yemlərin üzərində/ daxilində olan Aspergillus flavus və ya A. Parasiticus tərəfindən istehsal olunan toksik metabolitlərdir. Aflatoksinlər ehtimal ki, dünyada ən çox tanınan və ən çox tədqiq edilən mikotoksinlərdir. Aflatoksinlər dünya miqyasında ev heyvanlarında, evcil heyvanlarda və insanlarda aflatoksikoz kimi müxtəlif xəstəliklərlə əlaqəlidir. Aflatoksinlərin yaranması bəzi ətraf mühit amillərindən asılıdır; buna görə də çirklənmənin miqdarı coğrafi yerləşməyə, kənd təsərrüfatı və elmi kənd təsərrüfatı işlərinə, habelə məhsulların küf hücumuna qarşı həssaslığına görə dəyişir.

Əsas dörd aflatoksin var: B1, B2, G1, G2. Aflatoksin tez-tez yığım zamanı bitkilərdə yaranır. Əgər bitkinin qurudulması təxirə salınarsa və saxlama zamanı küf inkişafı üçün su miqdarı kritik dəyərləri aşarsa, məhsul yığıldıqdan sonra çirklənmə baş verir. Həşərat və gəmirici istilası da bəzi saxlanılmış məhsullarda küf inkişafını asanlaşdırır.

Aflatoksinlər adətən qarğıdalı, fıstıq, fındıq, badam, əncir kimi quru meyvələrdə; ədviyyatlarda və taxıl növlərində müşahidə olunur. Süd, yumurta və ət məhsullarının aflatoksin baxımından çirklənməsi heyvanların aflatoksin tərkibli yemlərlə qidalanması nəticəsində baş verir.

**Okratoksinlər**

Okratoksin istehsal edən növlər Aspergillus ochraceus, Penicillium viridictumdur. Ən mühüm növü Okratoksin A-dır.

Okratoksin A, digər qidalar kimi qarğıdalı, fındıq kimi yağlı toxumlarda, arpa, buğda, yulaf kimi taxıllarda, kakao, şokolad məhsulları və şərablarda da tapıla bilər.

**Pestisitlər**

Pestisitlər kənd təsərrüfatı qida istehsalında yetişdirilən bitkiləri zərərvericilər və xəstəliklərdən qoruyan maddələrdir. Əsas qrupları:

- Bitkiləri yabanı otlardan qoruyan herbisitlər
- Göbələklərin inkişafının qarşısını alan funqisitlər
- Bitki böcək zərərvericilərinə qarşı qoruyan böcək dərmanları (insektisitlər).

Ən vacib olanlar; xlorlanmış karbohidrogenlər, orqanofosforlu turşu efirləri və karbomatlardır. Xüsusi diqqət yetirilməsi lazım olan ən vacib qrup xlorlanmış karbohidrogenlərdir. Bunlar stabil, yağda həll olunan maddələrdir və köhnə toxumalarda, insanların yağ toxumasında və ana südündə yığılırlar.